నోళంబరాజుల రాజచిహ్నం నంది. శ్రీ సిద్ధేశ్వరస్వామి ఆలయం తప్ప అన్ని ఆలయాలకు ఎదురుగా మండపంలో నంది ఉంటుంది. నునుపైన నల్లరాయితో చాలా అందముగా తీర్చిదిద్దారు శిల్పులు. సాక హేమావతి పరిసర ప్రాంతాలలో ఎక్కడ త్రవ్వకాలు చేపట్టిననూ నంది విగ్రహాలు, శివలింగాలు బయటపడుతుండటం విశేషం.
అన్ని నందులు సొంత శైలిలో మలచినట్లు తెలుస్తున్నది. గంభీరంగా పైకి లేస్తున్నట్లున్న నంది తలపై దేహంపై, మెడకు గజ్జెల పట్టీలు, హారములు ఉన్నట్లు మలచుట శిల్పుల కళానైపుణ్యం. ప్రస్తుతం అన్ని నందులకు చెవులు లేకపోవడం చాలా బాధాకరం కల్గించిననూ, దుండగులు సేకరించిన రహస్యం మనం తెలుసుకుందాం.
ప్రముఖ ఆలయం దొడ్డేశ్వరస్వామి అలయ ముఖద్వారం ఇరువైపులా నిశితంగా పరిశీలిస్తే నాట్యకారుల శిల్పాలలో ఎడమవైపున శిల్చం కుడివైపు చూడమని సంకేతాన్ని ఇస్తే, కుడివైపున నాట్యమణి ఎడమవైపు చెవిని చూడమని వంగి చక్కని సంకేతం తెలియజేయును, ఈ రహస్యాన్ని ఆసరా చేసుకొని దుండగులు ఎదురుగా ఉన్న నంది చెవులను పగలగొట్టారు. ఆ చెవి మధ్యన లోపవికి చతురస్రాకార రంధ్రం అందులో విలువైన వజ్రాలు పొదిగి ఉండవచ్చును. ఆ విలువైన వజ్రాలు దొంగిలించిన దుండగులు అదే రాత్రికి హేమావతిలోని అన్ని నందుల చెవులను పగులగొట్టారని ఇక్కడి ప్రజలు చెపారు,
అయితే అన్నీ నందులలోను విలువైన వజ్రాలను దొంగిలించారని సమాచారం.
ఇక్కడి అన్ని నందుల లోపలి చెవినందు ఈ విధమైన చతురస్రాకారపు మల్లేశ్వరస్వామి, దొడ్డేశ్వర స్వామి ఆలయ నంది చెవులు రెండింటి వజ్రాలు దొంగలించారనేది వాస్తవం, మరియు విరూపాక్షేశ్వర ఆలయం ఎదురుగా ఉన్న నందిని చేతితో తట్టిన ధన్‌ ఢన్‌ మనే ప్రతిధ్వని రావడం అద్భుతం. ఈ నంది విగ్రవోనికి వాడిన రాయి శబ్ధం రావడం ఆనాటి శిల్పుల సూక్ష్మ దృష్టికి నిదర్శనం.
ధార్వాడ్ జిల్లాలోని ముల్గుండ్‌లోని ప్రదేశంలో, పదవ శతాబ్దం మధ్యలో మరియు అంతకు మించి కాలముఖ కేంద్రంగా పనిచేసిన కాలభైరవ ఆలయం ఉంది. ఆలయం లోపల అపారమైన ఆరు చేతుల భైరవుడు, ఎత్తు 3.50 మీటర్లు మరియు ఇద్దరు నాలుగు చేతులు కలిగిన స్త్రీ పరిచారకులు ఉన్నారు. భైరవుని పాదాల మధ్య ఉన్న మూలాధారం నుండి ఒక చిన్న మేక తలతో ఉన్న చిత్రం వీరభద్రునిగా గుర్తించబడింది. కాలాముఖులు వీరభద్రుడిని భైరవ రూపంలో పూజించారని
మరియు ముల్గుండ్‌లోని విగ్రహం కాలాముఖ పద్ధతులను ప్రతిబింబిస్తుందని ఇది సూచిస్తుంది. శిల్పం మరియు దేవాలయం పదవ శతాబ్దం చివరి భాగానికి చెందినవి.
దక్షుని యాగానికి భంగం కలిగించడంలో పేరుగాంచిన వీరభద్రుడు పాశుపతలలో ప్రాముఖ్యతను కలిగి ఉన్నాడు. కొన్ని పురాణ గ్రంథాలలో, వీరభద్ర మరియు భైరవ అప్పుడప్పుడు పరస్పరం మార్చుకుంటారు లేదా సారూప్యంగా చూడవచ్చు. హెంజెరప్ప యజ్ఞరేశవరుడు, వీరభద్రునికి పర్యాయపదం అని ఒక సూచన ఉంది. హేంజెరప్ప యొక్క గంభీరమైన పొట్టితనానికి ఏదీ సరిపోలనప్పటికీ, నోళంబ కాలం నాటి అనేక భైరవ చిత్రాల మనుగడకు కాలాముఖ ఆచార అవసరాలు కారణమని చెప్పవచ్చు. హేమావతి వద్ద కాలాముఖ ఆచారాల వల్ల భైరవ ఆరాధన అవసరమయ్యే అవకాశం ఉంది, అందుకే ఆయన సిద్దేశ్వర ఆలయంలోని గర్భగృహంలో ఉన్నాడు. ప్రత్యామ్నాయంగా, పాశుపత ఆచారాలు వీరభద్రుని ఆరాధనను కోరవచ్చు. భారతీయ కళలో, చిత్రాలు తరచుగా ఉద్దేశపూర్వకంగా బహుళ వివరణలను కలిగి ఉంటాయి. హెంజెరప్ప వీరభద్ర మరియు భైరవ ఇద్దరూ కావచ్చు, కాలాముఖులు మరియు/లేదా పాశుపతులచే పూజించబడతారు. ఏది ఏమైనప్పటికీ, కాలాముఖ ఆచారాలకు సంబంధించిన స్పష్టమైన సమాచారం లేదా వాటి ఉనికికి సంబంధించిన ఖచ్చితమైన ఆధారాలు లేకుండా, హేమావతి వద్ద సంబంధిత పాశుపతాలతో పాటు, ఈ ప్రశ్నకు సమాధానం లేదు.
హెంజెరప్ప యొక్క ద్వంద్వ స్వభావం, ఈ రోజు అర్థం చేసుకున్నట్లుగా, రక్షణాత్మకంగా మరియు విధ్వంసకరంగా ఉండే రెండు స్వభావం, హెంజెరప్ప యొక్క అసలు పాత్ర నోలంబ కాలంలో హెంజేరుకు అధిపతిగా ఉండాలనే నా ప్రతిపాదనను సమర్థవంతంగా బలపరుస్తుంది. ఒకటి లేదా అంతకంటే ఎక్కువ మంది నొలంబ రాజులకు రాజ దేవతగా
ఉండవచ్చు మరియు పాశుపత/కాలాముఖ ఆచారాలకు అనుగుణంగా రూపొందించబడింది, హెంజెరప్ప నోలంబ పాలిటీ యొక్క డైనమిక్స్‌లోని క్లిష్టమైన ఏజెన్సీల అవసరాలు మరియు అంచనాలను తీర్చడానికి రూపొందించిన మరియు దృశ్యమానంగా రూపొందించబడిన చిత్రాన్ని ఉదాహరణగా చూపారు. అంతేకాకుండా, హెంజెరప్ప ఇప్పుడు నోలంబ కాలంలో పనిచేసిన స్థానిక కళాకారుల సృష్టిగా గుర్తించబడాలి, వారి స్వంత నైపుణ్యం మరియు అవగాహన ఆధారంగా చిత్రాన్ని రూపొందించారు. చిత్రం యొక్క ఉపరితల రూపకల్పన మరియు చిత్రాన్ని రూపొందించడానికి ఉపయోగించే వివిధ భాగాలు మరియు మూలాంశాలు మరింత ప్రముఖ రాజవంశ కేంద్రాల నుండి మోడల్‌లపై ఎలాంటి అనుకరణ లేదా ఆధారపడటాన్ని సూచించవు. అందుకే, ఈ భైరవ చిత్రం నొళంబ స్మారకాల చరిత్రలో కేవలం ఒక ఉదాహరణగా నిలుస్తుంది.
హేమవతిలోని
ప్రముఖ శివాలయాలు
సిద్దేశ్వర స్వామి ఆలయం
చైత్రం, వైశాఖం మాసాలలో సంధ్యా సమయాలలో సూర్యకాంతి 5.8 అడుగుల ఎత్తు గల సిద్దేశ్వర స్వామిని తాకి చూడడానికి ఏంతో ఆహ్లాదంగా ఉంటుంది.
దొడ్డేశ్వర స్వామి ఆలయం
శ్రీ దొడ్డేశ్వర స్వామి ఆలయములో శైవ పురాణ కథలతో పాటు విష్ణవ పురాణ గాథలు కూడా చెక్కబడి ఉన్నాయి. అతిపెద్ద నంది దేవాలయానికి ఎదురుగా ఉంది.
చేళ భైరవ స్వామి ఆలయం
శ్రీ చేళభైరవస్వామి ఆలయములో బెల్లం నైవేద్యం చేస్తే వారి ఇంటి పరిసరాలకు పాము, తేళ్లు ఇంకా ఎటువంటి విషపురుగులు రాకుండా స్వామి కాపాడుతాడని విస్వాసం.
మల్లేశ్వరస్వామి ఆలయం
మల్లేశ్వరస్వామి ఆలయములో ఉదయం సూర్యకిరణాలతో లింగం ఎంతో ప్రకాశవంతంగా అగుపడును. ఇది దొడ్డేశ్వరాలయానికి ఎడమవైపున కలదు.
విరూపాక్షేశ్వర ఆలయం
ఆలయము శిల్పకళకు ఎంతో ప్రసిద్ధి. ఈ ఆలయము దొడ్డేశ్వరస్వామి ఆలయానికి కుడివైపున కలదు. శివలింగానికి ఎదురుగా మండపంలో నంది చేతితో తాకితే శబ్దం వస్తుంది.
నవకోటమ్మ ఆలయం
సిద్దేశ్వరస్వామికి చెల్లెమ్మగా నవకోటమ్మను ఇక్కడి జనులు పూజిస్తారు. సంతాన ప్రాప్తికై నవకోటమ్మను పూజలు నిర్వహిస్తారు ఇక్కడి జనులు.
